Asystent rodziny

Asystent rodziny – osoba przez pewien czas wspierająca rodzinę, aby w przyszłości samodzielnie potrafiła pokonywać trudności życiowe, zwłaszcza dotyczące opieki i wychowania dzieci. Termin asystent został wyprowadzony od słowa „asysta”, które jest określeniem na osobę towarzyszącą komuś, współobecną, pomagającą, będącą w pogotowiu. Asystent rodziny towarzyszy rodzicom we wprowadzeniu zmian w swoim myśleniu, zachowaniu oraz otoczeniu, koniecznych do tego, aby środowisko rodzinne sprzyjało bezpieczeństwu i prawidłowemu rozwojowi dzieci.

Asystentura rodziny polega na zindywidualizowanej pracy w rodzinie, z rodziną, dla rodziny (na jej rzecz), przy dominowaniu pracy z rodziną. Cechami charakterystycznymi asystowania jest indywidualizacja pracy wynikająca z małej liczby odbiorców, dostosowanie do określonych grup beneficjentów i ich realnych potrzeb, dawanie możliwości skierowania do nich dedykowanego wsparcia Istotę asystentury rodziny trafnie opisano na stronie internetowej Federacji na Rzecz Reintegracji Społecznej w Warszawie. Asystent rodziny w tej koncepcji ma za zadanie zmienić stosunek osób w rodzinie do własnej sprawczości, zwiększyć ich poczucie wpływu na własne życie, podnieść samoocenę. Indywidualna pomoc służy rozwojowi kompetencji poszczególnych członków rodziny, osiąganiu wyznaczonych przez nich celów, wzbudzaniu w nich wiary we własne możliwości oraz motywowaniu do podejmowania działań, do tej pory uznawanych za niemożliwe. Działania asystenta i rodziny zmierzają do jej usamodzielnienia i pozostawienia dzieci w rodzinie, w środowisku zapewniającym im poczucie bezpieczeństwa i prawidłowy rozwój. Takie rozumienie asystentury jest bliskie koncepcji budzenia sił ludzkich w podejściu skoncentrowanym na rozwiązaniach.

Funkcje i zadania asystenta rodziny

Do funkcji asystenta rodziny zaliczono funkcję wsparcia psychiczno-emocjonalnego, diagnostyczno-monitorującą, opiekuńczą, doradczą, mediacyjną, wychowawczą, motywująco – aktywizującą, koordynacji działań skierowanych na rodzinę. Zakres zadań asystenta rodziny obejmuje cztery obszary: bezpośrednią pracę z rodzicami, bezpośrednią pracę z dziećmi, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy.

Zadania asystenta rodziny określa art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej:

1. opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym;
2. opracowanie, we współpracy z członkami rodziny i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, planu pracy z rodziną, który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej;
3. udzielanie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego;
4. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych;
5. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych;
6. udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi;
7. wspieranie aktywności społecznej rodzin;
8. motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
9. udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej;
10. motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych;
11. udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w zajęciach psychoedukacyjnych;
12. podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin;
13. prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci;
14. prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną;
15. dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku;
16. monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną;
17. sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach;
18. współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny;
19. współpraca z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą lub innymi podmiotami, których pomoc przy wykonywaniu zadań uzna za niezbędną.

Kwalifikacje asystenta rodziny

Aby asystent rodziny mógł pełnić ww. zadania wymaga się od niego szerokiej wiedzy i umiejętności, które ma posiąść albo a) w trakcie studiów wyższych na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie lub praca socjalna albo b) w czasie co najmniej 230 godzinnego szkolenia (jeśli ma wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku oprócz ww. lub wykształcenie średnie). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń na asystenta rodziny określa zakres programowy szkoleń dla osób ze średnim lub wyższym wykształceniem (na dowolnym kierunku, oprócz ww.), co jest równoznaczne z zakresem wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać każdy kandydat na asystenta rodziny. Najważniejsze z nich to znajomość i umiejętność stosowania w praktyce, niezbędnych do realizacji zadań asystenta rodziny w zakresie wspierania rodziny w wypełnianiu funkcji rodzicielskich, doskonalenia ich umiejętności opiekuńczo – wychowawczych i pomocy w rozwiązaniu trudnych sytuacji życiowych:

• zagadnień z prawa rodzinnego, administracyjnego, karnego, cywilnego, zabezpieczenia społecznego oraz prawa pracy,
• elementów ekonomii i organizacji gospodarstwa domowego,
• podstaw pedagogiki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, z uwzględnieniem problemów dotyczących rozwoju dziecka i wpływu sytuacji kryzysowych w rodzinie na zachowanie i rozwój dziecka,
• treści dotyczących oceny sytuacji rodziny, tj. problemów, celów, oczekiwań, potrzeb, zasobów, wartości,
• metod, technik i narzędzi pracy z rodziną i innymi służbami społecznymi, w tym metod pracy socjalnej, metod pracy opiekuńczo – wychowawczej, metod terapeutycznych,
• podstaw edukacji zdrowotnej, organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży, pielęgnacji niemowląt i dzieci,
• zagadnień dotyczących uprawnień w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych – dorosłych i dzieci oraz organizowania wspomagania rozwoju dziecka z problemami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
• problematyki interwencji kryzysowej (§ 2 ust. 1).

Asystent rodziny powinien umieć sporządzić plan pracy z rodziną, przy jej współudziale oraz inne dokumenty (sprawozdania z własnej pracy, pozwy i wnioski sądowe, podania urzędowe itd.). Posiadać umiejętności komunikacji interpersonalnej, będące podstawą zarówno współpracy z członkami rodziny, jak i współpracy z innymi pracownikami służb społecznych pracującymi z rodziną i na jej rzecz. Asystent rodziny powinien posiadać również umiejętności będące podstawą negocjacji, mediacji i rzecznictwa.

Od kandydata na asystenta rodziny wymagane jest zapoznanie się z systemem funkcjonowania instytucji prowadzącej pracę z rodziną, w formie praktyk w tej instytucji, w formie: a) praktyk studenckich wymaganych na kierunku studiów: praca socjalna, pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie zgodnie z ilością godzin w toku danego kierunku studiów lub b) 30 godzinnych praktyk w czasie szkolenia dla osób, które ukończyły inny kierunek studiów niż ww. lub mają średnie wykształcenie oraz roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną w przypadku osób legitymujących się ukończeniem innego niż ww. kierunku studiów oraz trzyletni staż pracy z dziećmi lub rodziną w przypadku osób, które posiadają średnie wykształcenie (§ 2 ust. 1 pkt 25).

Organizacja pracy asystenta rodziny

Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy liczba rodzin, z którymi jeden asystent rodziny może w tym samym czasie prowadzić pracę, jest uzależniona od stopnia trudności wykonywanych zadań, jednak nie może przekroczyć 15. Ze względu na chęć i konieczność wykonywania pogłębionej pracy socjalnej (i terapeutycznej) z rodziną z wieloma problemami rekomendowane przez pracowników wykonujących pracę asystentów rodziny jest jednak, aby liczba ta nie przekraczała 10. W wykonaniu czynności zawodowych przez asystenta powinni pomagać mu pracownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, organizacji pozarządowych oraz inne podmioty zajmujące się pracą z dzieckiem i rodziną. Asystent rodziny powinien też współpracować z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (art. 15. ust. 1 pkt 18 i 19 oraz 15 ust. 2).

Proces przydzielania asystenta do rodziny został doprecyzowany w art. 11 ustawy z dnia 27 kwietnia o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw. W przypadku, gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informacje o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, pracownik socjalny przeprowadza w tej rodzinie wywiad środowiskowy, na zasadach określonych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Po przeprowadzeniu wywiadu pracownik socjalny dokonuje analizy sytuacji rodziny. Jeżeli z tej analizy wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta rodziny, pracownik socjalny występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o jego przydzielenie. Po otrzymaniu wniosku, o którym mowa w ust. 3, kierownik ośrodka pomocy społecznej: przydziela rodzinie asystenta rodziny albo występuje do jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną, o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny albo występuje do podmiotu, któremu gmina zleciła realizację pracy z rodziną na podstawie art. 190, o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny.

Asystenta rodziny zatrudnia kierownik jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną, lub podmiot, któremu gmina zleciła organizację pracy z rodziną. Praca asystenta rodziny jest wykonywana w ramach stosunku pracy w systemie zadaniowego czasu pracy albo umowy o świadczenie usług. Praca asystenta rodziny nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków pracownika socjalnego na terenie gminy, w której praca ta jest prowadzona (art. 17). Asystent rodziny prowadzi pracę w miejscu zamieszkania rodziny lub w miejscu przez nią wskazanym (art. 14).

Bibliografia

• I. Krasiejko, Metodyka działania asystenta rodziny, Wydanie 2, Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2012
• I. Krasiejko, Zawód asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji, Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń 2013

Linki zewnętrzne

• Informacje o asystencie rodziny. asystentrodziny.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-17)].